زندگی رئیس قبیله بنی هاشم، سرپرست حضرت محمد(ص) و پدر حضرت علی(ع) باوجود نقاط عطف و دراماتیک در کمتر اثر نمایشی بازتاب مناسب داشته است. حتی نقش کوتاه ابوطالب با بازی آندری موریل در فیلم معروف «رسالت» هم باوجود دوبله درخشان احمد رسول زاده، چندان نتوانست شخصیت برجسته این فرد بزرگ را به تصویر بکشد.

فیلم «محمد(ص)» ساخته مجید مجیدی که حتی باوجود نمایش در بخش خارج از مسابقه، مهم ترین اتفاق جشنواره امسال فیلم فجر محسوب می شود، قطع به یقین پررنگ ترین جلوه نمایشی از شخصیت ابوطالب است؛ نقشی که بسیاری آرزوی بازی در آن را داشتند، اما در نهایت قرعه آن به نام مهدی پاکدل افتاد.

به بهانه نمایش فیلم محمد(ص) و بازی پاکدل، سراغ این بازیــــــگر دوست داشتنی رفتیم و با او به گفت وگویی صمیمانه نشستیم؛ آن هم در شرایطی که داشت خود را آماده حضور در نمایش «یک صبحِ ناگهان» به نویسندگی و کارگردانی برادرش حسین پاکدل می کرد.

هیچ وقت فکر می کردید در فیلمی درباره پیامبر گرامی اسلام بازی کنید؟

راستش را بخواهید نه، ولی از وقتی زمزمه های ساخت این فیلم شروع شد، در دلم آرزو می کردم نقشی هر چند کوتاه در آن داشته باشم که خوشبختانه این اتفاق افتاد.

اصلا چطور برای کار در این پروژه دعوت شدید؟

نزدیک به یک سالی بود که می دانستم این پروژه در حال تولید است و مدام می شنیدم بازیگران مختلف برای تست گریم به این فیلم دعوت می شوند. یک گروه حرفه ای ایتالیایی مسئولیت گریم کار را به عهده داشت و آنها فقط بازیگرانی که در تست گریم قبول می شدند، انتخاب می کردند. همان موقع می گفتم خدایا یعنی من هیچ شانسی ندارم توی این فیلم باشم؟ یعنی کسی هیچ تماسی با من نمی گیرد؟ ضمن این که دورادور شنیدم که اصلا همه بازیگران فیلم را انتخاب کرده اند و کار آماده فیلمبرداری است. دیگر کاملا ناامید شده بودم که یک روز وقتی سر یک فیلم کوتاه بودم، دیدم از شماره ناشناسی با تلفن همراهم تماس گرفته می شود، اما چون سر فیلمبرداری بودم، نمی توانستم جواب بدهم. بعد از همان شماره پیامکی دریافت کردم. یعنی اگر آن پیامک به من نمی رسید، شاید هیچ وقت من در فیلم محمد(ص) بازی نمی کردم. در متن آن پیامک آمده بود: من محسن قرایی هستم، دستیار آقای مجیدی. اگر امکانش هست برای پروژه محمد(ص) با من تماس بگیرید.

محسن قرایی؛ همان کسی که با افشین هاشمی فیلم «خسته نباشید» را ساخت؟

بله، اتفاقا وقتی با او تماس گرفتم، گفت شماره ات را از افشین گرفتم. چون افشین از دوستان صمیمی من در تئاتر است. وقتی محسن به من گفت می توانی برای تست گریم بیایی؟ از او پرسیدم مگر هنوز کار انتخاب بازیگران فیلم ادامه دارد؟ گفت بله، هنوز بازیگر نقش اصلی کار، ابوطالب را پیدا نکرده ایم. (می خندد) به او گفتم یک بار دیگر بگو. برای نقش ابوطالب؟ نقش اصلی؟ گفت آره. گفتم آره، با کمال میل. فردا صبح رفتم و یک تست یک ساعته را زیر نظر آقای جیانتو دروسی، طراح گریم انجام دادم. وقتی آقایان مجید مجیدی (کارگردان) و رضا میرکریمی (مشاور کارگردان) مرا با آن گریم، لباس و هیبت دیدند، گفتند خودش است و پیدا کردیم. بعد از آن طی چند روز همه مراحل پیوستن به پروژه مثل عقد قرارداد را انجام دادیم و شروع به تمرین کردیم.

این قضیه مربوط به چه سالی است؟

اردیبهشت 90. چون دقیقا یادم است اسفند 89 ازدواج کردم و بعد تا اردیبهشت بیکار بودم. با خودم می گفتم خدایا من در این موقعیت ازدواج کردم و هیچ کار خاصی هم نیست که انجام دهم. در شرایطی که یک ذره به هم ریخته بودم، با پیشنهاد تست و بازی در فیلم محمد (ص) روبه رو شدم.

پس قبل از شما بازیگران دیگری هم گزینه بازی در نقش ابوطالب بودند؟

بله، خیلی از بازیگران مطرح و غیرمطرح سینما، تئاتر و تلویزیون ایران برای بازی در این نقش تست گریم داده بودند، اما در نهایت قرعه به نام من افتاد.

مجید مجیدی بجز آن روز تست گریم، در اولین جلسه جدی چه صحبتی با شما کرد؟

برای این که کاملا مطمئن شوند، یک تست گریم دیگر برایم گذاشتند، چون قرار بود من در این فیلم از بیست تا هفتادوپنج سالگی این شخصیت را بازی کنم که طبیعتا دوره های مختلف ـ جــــــوانی، میانسالی و پیری ـ را در برمی گرفت.

پس با توجه به عمر ابوطالب که 87 سال طول کشید، در قسمت دوم این فیلم هم بازی خواهید کرد؟

نمی دانم، ممکن است آقای مجیدی فضای دیگری را دنبال کنند و دیگر شخصیت ابوطالب را نبینیم. قصه فیلم فعلی از زمان عام الفیل تا دوازده سالگی پیامبر می گذرد و در برخی لحظات مقاطعی از صدر اسلام هم نشان داده می شود و دوباره به دوران کودکی پیامبر برمی گردد.

برگردیم به صحبت آقای مجیدی با شما.

بله، ایشان بیشتر از هر چیزی از حساسیت بالای این نقش و مسئولیت سنگینی که قرار است در این فیلم برعهده ام باشد، گفت. آقای مجیدی به قدری درباره حساسیت پذیرش و جدی گرفتن این نقش با من صحبت کرد که به ایشان گفتم دیگر دارید مرا می ترسانید. من به اندازه کافی آگاهم که ابوطالب، چقدر نقش حساسی است و چقدر در زندگی حرفه ای خودم نقش تاثیرگذاری دارد. قطعا این کار را با جدیت و اهمیتی که شما اشاره می کنید، انجام می دهم.

فکر می کنید بهترین نقشی که می توانستید در این فیلم بازی کنید، ابوطالب بود؟ دنبال ایفای نقش دیگری نبودید؟

بله، نقش ابوطالب را بسیار دوست دارم و دنبال بازی در نقش دیگری نبودم. درواقع روحم به این نقش نزدیک تر بود. البته همه نقش های این فیلم خوب است و این طور تعبیر نشود که دیگر نقش های فیلم خوب نیست.

برای بازی در این نقش مطالعات و تحقیقات خاصی هم داشتید؟

قطعا. البته قطعی ترین چیز برای بازیگر فیلمنامه است. باید دید فیلمنامه چه دوره و مقطع تاریخی را بازآفرینی می کند. متاسفانه منابع خیلی زیادی درباره صدر اسلام و قبل از آن وجود ندارد و فقط باید به برخی مواردی که در «تاریخ طبری» به آن اشاره شده اکتفا کرد. البته کتاب هایی هم در این زمینه هست که توسط علمای شیعه و اهل سنت تالیف شده که من همه آنها را مطالعه کردم تا بیشتر حضرت ابوطالب را بشناسم. ما شیعیان به دلیل این که ابوطالب پدر حضرت علی(ع) هستند، حس نزدیک تری به ایشان داریم. بنابراین سعی کردم وجوه بارز شخصیت حضرت علی را در نقش ابوطالب بیاورم.

یعنی از پسر به پدر رسیدید.

بله، یعنی بخشی از خصوصیات حضرت علی قطعا وامدار گفتار و رفتار پدر بزرگوارش است. سعی کردم ویژگی هایی چون جوانمردی، معرفت و دیگر خصایل نیکویی را که درباره حضرت علی شنیده و خوانده ایم در نقش ابوطالب هم رعایت و لحاظ کنم.

در این تحقیقات، مهم ترین ویژگی شخصیتی ابوطالب را چه می دانید؟

او بزرگ ترین حامی پیامبر بود. یعنی وقتی ابوطالب فوت می کند، تعرض ها و اهانت ها به پیامبر شروع می شود و بقیه جرات می کنند پیامبر را اذیت کرده و با دینی که آورده مخالفت کنند.

فیلم رسالت ساخته مصطفی عقاد را حتما دیده اید.

بارها.

نظرتان درباره نقش آفرینی آندری موریل به جای شخصیت ابوطالب چیست که البته با دوبله زنده یاد احمد رسول زاده به یادماندنی تر می شود؟

خدا، هم بازیگرش را رحمت کند و هم دوبلورش را. نقش ابوطالب در آن فیلم چندان محوری نیست، اما اینجا شخصیت ابوطالب راوی فیلم است و خیلی بیشتر به او پرداخته می شود. ناگفته نماند در جلسات تمرین محمد(ص) بارها فیلم رسالت را دیدیم تا به لحن و شکلی از بیانِ متمایز و مستقل برسیم.

شما خودتان فیلم محمد (ص) را دیده اید؟

نه، من هم مثل همه مشتاقم تا فیلم را ببینم.

آقای مجیدی در نشست رسانه ای فیلم، بازیگران ایرانی کار را سورپرایز آن دانست. تا چه اندازه در این زمینه با او هم عقیده اید؟

(می خندد) راستش اگر در این زمینه با ایشان هم عقیده باشم، زیاد صورت خوشی ندارد. ایشان لطف دارند. به هر حال چون همه ما بازیگران با ایمان و اعتقادمان این نقش ها را بازی کردیم، تاثیر آن را در فیلم خواهیم دید. خودم به شخصه سعی کردم با تمام وجودم نقشی را که برای مردم کشورم و همکیشان خودم اهمیت دارد، سطحی بازی نکنم و تمام تلاشم را به کار بستم که مردم نقش درست و حسابی و آبرومندی ببینند.

در بازدیدی که از لوکیشن های فیلم داشتم، آنها را فوق العاده دیدم. حالا شما که جزو بازیگران کار بودید چقدر با گریم، لباس و صحنه در قالب نقش قرار می گرفتید و خودتان را در دل تاریخ می دیدید؟

بسیار زیاد. به قدری آن مکان ها طبیعی و واقعی ساخته شده بود که آدم خودش را در همان زمان گذشته می دید. وقتی گریم می شدم و آن لباس را می پوشیدم و درآن فضا قرار می گرفتم، خواه ناخواه تحت تاثیر قرار می گرفتم. چنین شرایطی به همه بازیگران بسیار کمک می کرد.

بیشترین بازی تان مقابل کدام بازیگر بود؟

آقای علیرضا شجاع نوری که نقش پدرم عبدالمطلب را بازی می کرد. پس از ایشان بیشترین بازی ام مقابل خانم ها مینا ساداتی (آمنه) و ساره بیات (حلیمه) بود. با محسن تنابنده (ساموئل یهودی) یکی دو سکانس بازی داشتم. با محمد عسگری (ابولهب) و حمیدرضا تاج دولت (حمزه) هم چند سکانس بازی کردم. همین طور با آقای داریوش فرهنگ که نقش ابوسفیان را در این کار دارد.

چطور بودند؟

همه عالی بودند. لحظاتی که با آقای شجاع نوری بازی می کردم خیلی لذتبخش و خاطره انگیز بود. واقعا انگار ایشان پدرم بودند. ضمن این که من از قبل هم خیلی نسبت به ایشان ارادت داشتم. به قدری آقای شجاع نوری متین و باوقار هستند که آدم بخوبی حس صحنه ها را با ایشان درک می کرد.

خاطره زیبایی از این کار دارید؟

واقعیت این است که هر روز این کار برایم خاطره است و هر روز اتفاقات خوب و عجیب و غریبی سر فیلمبرداری می افتاد.

مسیر تهران تا لوکیشن اصلی (50 کیلومتری اتوبان تهران ـ قم) را هر روز رفت و آمد می کردید؟

یک روزهایی بله و یک روزهایی هم نه و در کمپی که نزدیک لوکیشن بود، می ماندیم.

فکر می کنید واکنش تماشاگران نسبت به این فیلم چگونه باشد؟

خودم که هنوز فیلم را ندیده ام، اما فیلم به لحاظ فنی و تکنیکی قابلیت جذب و رضایت تماشاگران را دارد. ضمن این که آقای مجیدی کارشان را بلدند و در زمینه سینمای کودک تجربیات خیلی خوب و موفقی دارند. این فیلم هم به نوعی درباره دوران کودکی پیامبر است، یعنی همان دوره ای که ایشان در پرداختن به آن تخصص دارند. بنابراین می توان امیدوار بود محمد(ص) قطعا فیلم تاثیرگذار و مهمی است.

فکر می کنید فیلم ظرفیت اکران جهانی را دارد؟

قطعا. اصلا فیلم اساسا با همین قصد و نیت ساخته شده است. مخاطبان این فیلم نه فقط مردم کشور خودمان، بلکه یک میلیارد مسلمان دنیاست.

چقدر ساخت چنین فیلمی در شرایطی که هجمه ها علیه دین اسلام در دنیا زیاد است، ضرورت دارد و نسبت به شعارهای سطحی و واکنشی موثرتر است؟

به نظرم یکی از ضروری ترین اقدام ها برای مقابله با هتک حرمت ها ساخت همین فیلم محمد(ص) بود. اصولا با شعار و افراطی گری نمی توان جواب افراطی گری را داد، بلکه باید با شعر، هنر، عشق و صلح به سراغ افراطی گری رفت و به کل جهان نشان داد که این حرکت های صورت گرفته اخیر اشتباه است؛ چه اهانت به دین و پیامبر ما و هر دین ابراهیمی دیگر و چه جواب آن که به شکل افراطی و وحشیانه ای توسط داعش صورت می گیرد. به نظرم الان بهترین موقعیت برای ساخت و اکران چنین فیلمی است تا پیامبر خودمان را همان طور که هست نشان دهیم، نه آن تحریفاتی که از او شده است.

اخیرا در یکی دو خبرگزاری خوانده ام که فیلم در جشنواره برلین پذیرفته نشده است. این مساله را می توان به عنوان شیطنت جشنواره ای تعبیر کرد؟

واقعیتش این است که من این ماجرا را خیلی جدی نمی دانم، چون برای من فقط حرف آقای مجیدی ملاک است که گفت ما اصلا فیلم را به جشنواره برلین ارائه نکردیم. به دلیل این که در زمان مقرر فیلم هنوز به لحاظ فنی آماده نشده بود. ایشان ترجیح داد نخستین نمایش فیلم در جشنواره فیلم فجر باشد. سندیت این مساله طرح شده زیر سوال است و من بیشتر آن را یک بازی ژورنالیستی می دانم.

برخی نظرشان این است که ممکن است اعتراضات و نفوذ مسئولان دانشگاه الازهر مصر که جزو مخالفان سرسخت این فیلم هستند، مانع نمایش فیلم در جشنواره برلین شده باشد.

بعید می دانم آنها نفوذی داشته باشند. درضمن نمی دانم چرا آنها بدون این که فیلم را ببینند، پیشداوری می کنند.

از آن دسته بازیگرانی هستید که تا مدت ها تحت تاثیر نقش قرار می گیرید؟ مثلا هنوز هم چیزهایی از ابوطالب در شما هست؟

(می خندد) نه، چون نقش ابوطالب این قدر پرابهت، باوقار، جدی، سنگین و فرمانده بود که خیلی از شخصیت واقعی من دور است. همین که سعی کنم مهدی پاکدل باشم، کافی است.

پیش از این خیلی از تماشاگران عام شما را فقط با نقش طاهرِ سریالِ «ستایش» می شناختند. فکر می کنید از این به بعد با نقش ابوطالب به یاد آورده خواهید شد؟

اصلا قابل قیاس نیست و اینها نقش هایی در دو مدیوم جدا و هرکدام جایگاه خودشان را دارد.

ولی می توانیم بگوییم که تا اینجا ابوطالب، شاه نقش کارنامه شماست؟

قطعا و فکر می کنم بعد از این هم سخت است بتوانم چنین نقشی را پیدا کنم. (می خندد)

موفقیت این نقش و این فیلم باعث پررنگ ترشدن حضورتان در سینما خواهد شد؟

واقعا قابل پیش بینی نیست و بستگی به فضای سینما و ادامه روند کاری من دارد. ممکن است آدم در شرایطی اشتباهاتی کند که آینده کاری اش را به هم بریزد. فعلا که دارم کارهایم را با فکر انتخاب می کنم و بیشتر خودم را مشغولِ تئاتر کرده ام.

حالا که به تئاتر رسیدیم، توضیح کوتاهی هم درباره نمایشی بدهید که ساعت 20 این روزها و با بازی شما در سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه می رود.

نمایش «یک صبح ناگهان» که نویسندگی و کارگردانی آن را برادرم حسین پاکدل به عهده دارد، تراژدی و درامی جدی است که داستان آن در دوره قاجار اتفاق می افتد و مناسبات اجتماعی آن مقطع تاریخی را بررسی می کند.

پس بعد از فیلم محمد(ص) باز هم در یک کار تاریخی دیگر حضور دارید؟

(می خندد) این یکی مربوط به صد سال پیش است، متعلق 1400 سال پیش نیست.

با این روند فکر کنم ده سال دیگر به کارهای معاصر و زمان خودمان برسید!

اتفاقا سریال «کیمیا» هم که الان مشغول بازی در آن هستم و در آن نقش پیمان، یک مبارز انقلابی را دارم، کاری تاریخی و متعلق به قبل از انقلاب است. ان شاءالله کار بعدی ام به روز باشد!

اکران فیلم «تمشک» ساخته سامان سالور هم که شما نقش اصلی آن را بازی کردید، چند بار به تعویق افتاد.

«تمشک» فیلم فوق العاده ای است و متاسفم چنین وضعی برای آن پیش آمده است. «فردا» فیلمی که خودم به اتفاق آقای ایمان افشاریان ساخته ام، باوجود گذشت یک سال از ساخت هنوز به نمایش در نیامده است، اما تلاش می کنیم فیلم را بهار سال آینده در گروه هنر و تجربه اکران کنیم، چون ناچاریم. واقعیتش این است که ما سالن های سینمای بسیار کم و فیلم های زیاد داریم. البته این باعث خوشحالی است که فیلم های زیادی ساخته می شود، اما باید فضا برای اکران آن هم وجود داشته باشد. در شرایط فعلی به ما جوان ترها فرصت اکران داده نمی شود. نمی توان این واقعیت را نادیده گرفت که اکران سینمای ما مافیا دارد. فیلم هایی است که اکرانشان شش ماه ادامه پیدا می کند، هیچ وقت به کف فروش نمی رسد و از رانت های مختلف بهره مند می شود. از این وضع ناراحت نیستم، فقط ای کاش این فرصت در اختیار دیگران هم قرار بگیرد. آدم دوست دارد کاری که می کند، دیده شود. هنر سینما بدون تماشاگر مفهومی ندارد، من نمی توانم فیلم بسازم و آن را روزی 200 بار در خانه ببینم. دوست دارم نظر مخاطب را هم درباره فکر و اندیشه خودم بدانم.

البته فیلمسازانی هم هستند که برای دل خودشان می سازند.

(می خندند) آنها حتما پولدار هستند، اما ما با سرمایه شخصی، جان کندن و با سیلی صورت خود را سرخ کردن فیلم هایی ساخته ایم که فکر می کنیم نیازِ امروزِ سینمای ما و یک نوع روایت مدرن است. متاسفم که چنین فیلم هایی را نادیده می گیرند و اعتنایی به آن نمی کنند. البته سویه خوب ماجرا این است که آدم را پوست کلفت تر می کند و باعث می شود در فکر و ایده خود ثابت قدم تر شود.

پیشنهاد می کنم برای اکران شدن فیلمتان از نفوذ ابوطالب استفاده کنید!

(می خندد) مثل این که باید همین کار را کرد.

و سخن پایانی؟

فیلم محمد(ص) حاصل تلاش چند صد نفره سینماگران ایرانی و خارجی است که همه آنها با ایمان و اعتقاد آمدند تا درباره بزرگ ترین مخلوق هستی کار متفاوتی ارائه دهند. امیدوارم مردم هم نتیجه کار را بپسندند. همه ما با ایمان خود این کار را کردیم، برای این که پیامبر عزیزمان را آن طور که هست به جهانیان معرفی کنیم، نه آن تصور منحط و غلطی که مدام از روی آن دیکته غلطی می نویسند. حضرت محمد(ص) پیامبر صلح و دوستی است. امیدوارم توانسته باشیم ذره ای از وجود آن حضرت را در فیلم خود نشان دهیم.

پس شما هم به شکل باطنی و دلی جزو کمپین «من عاشق محمد(ص) هستم» هستید؟

بله، من ابوطالبم، عاشق محمد(ص).

جام جم

علی رستگار / گروه فرهنگ و هنر